vietrustlaw.com.vn

?i?u 26 BLTTHS n?m 2015 v?i tên g?i “Tranh t?ng trong xét x? ???c b?o ??m” ?ã m? r?ng ph?m vi tranh t?ng h?n, không ch? th? hi?n trong giai ?o?n xét x? mà th?i ?i?m xu?t hi?n tranh t?ng b?t ??u t? giai ?o?n kh?i t? ??n giai ?o?n ?i?u tra, truy t? và xét x?. ? m?i giai ?o?n khác nhau thì bi?u hi?n c?a tranh t?ng c?ng khác nhau, ? các giai ?o?n kh?i t?, ?i?u tra, truy t? thì t??ng ??i m? nh?t và tranh t?ng ???c th? hi?n ??m nét, rõ ràng nh?t ? giai ?o?n xét x?, ??c bi?t là trong ph?n th? t?c tranh lu?n t?i phiên tòa s? th?m. Do ?ó, ?ã có quan ?i?m ?ánh ??ng gi?a tranh t?ng và tranh lu?n. V?i vi?c quy ??nh các bên “??u có quy?n bình ??ng trong vi?c ??a ra ch?ng c?, ?ánh giá ch?ng c?, ??a ra yêu c?u ?? làm rõ s? th?t khách quan c?a v? án” trong quá trình kh?i t?, ?i?u tra, truy t?, xét x? là m?t quy ??nh ti?n b? t?o ra c? s? pháp lý ??nh h??ng cho các quy ??nh c? th? trong B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2015 nh?m ??m b?o cho các bên có ?i?u ki?n ?? tranh t?ng hi?u qu?.

T?i ?o?n 2 c?a ?i?u lu?t, m?t n?i dung ti?n b? khác trong nguyên t?c ???c quy ??nh ?ó là: “… ki?m sát viên, b? cáo, ng??i bào ch?a, nh?ng ng??i tham gia t? t?ng khác th?c hi?n ??y ?? quy?n, ngh?a v? c?a mình và tranh t?ng dân ch?, bình ??ng tr??c Tòa án”. N?i dung này c?ng ?ã t?ng ???c ghi nh?n trong nguyên t?c b?o ??m quy?n bình ??ng tr??c Tòa án trong B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2003[1]. ?? th?c hi?n ???c ?i?u này, B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2015 ??t ra yêu c?u Tòa án ph?i có trách nhi?m “t?o ?i?u ki?n”. ?? tranh t?ng có hi?u qu? nh?m làm rõ s? th?t khách quan c?a v? án thì m?t trong nh?ng ?i?u ki?n quan tr?ng nh?t là các bên bu?c t?i và bên g? t?i ph?i th?t s? bình ??ng v?i nhau và Tòa án ph?i ??ng ? v? trí trung gian, ??c l?p, khách quan, là tr?ng tài b?o ??m cho hai bên th?c hi?n ch?c n?ng c?a mình, Tòa án không có ngh?a v? ch?ng minh t?i ph?m[2] mà ch?ng minh t?i ph?m là vi?c c?a bên bu?c t?i. ?i?u lu?t ?ã không th? hi?n ???c nh?ng n?i dung này. M?t khác, vi?c li?t kê không theo h??ng tách b?ch và phân ??nh rõ các ch? th? tham gia t? t?ng t??ng ?ng v?i bên bu?c t?i, bên g? t?i d?n ??n quy ??nh khác r??m rà, không rõ ràng. Ngoài ra, còn có nh?ng ?i?m không th? hi?n ???c là nguyên t?c nh?: Tài li?u, ch?ng c? trong h? s? v? án ph?i chuy?n cho Tòa án ??y ??, h?p pháp; phiên tòa ph?i có ??y ?? ng??i tham gia t? t?ng tr? tr??ng h?p v?ng m?t vì lý do b?t kh? kháng, do tr? ng?i khách quan ho?c tr??ng h?p khác mà lu?t quy ??nh.

N?i dung c?a nguyên t?c tranh t?ng t?i ?i?u 26 BLTTHS n?m 2015 còn th? hi?n: “M?i ch?ng c? xác ??nh có t?i, ch?ng c? xác ??nh vô t?i, các tình ti?t t?ng n?ng, gi?m nh? trách nhi?m hình s?, áp d?ng ?i?m, kho?n, ?i?u c?a B? lu?t Hình s? ?? xác ??nh t?i danh, quy?t ??nh hình ph?t, m?c b?i th??ng thi?t h?i ??i v?i b? cáo, x? lý v?t ch?ng và các tình ti?t khác có ý ngh?a gi?i quy?t v? án ??u ph?i ???c trình bày, tranh lu?n, làm rõ t?i phiên tòa”. ?i?u này c?ng cho th?y, ho?t ??ng tranh t?ng công khai t?i phiên tòa là s? th? hi?n t?p trung nh?t, c? b?n nh?t c?a nguyên t?c tranh t?ng. B?n ch?t c?a quá trình tranh t?ng này là vi?c các bên qua quá trình tranh t?ng ??a ra nh?ng trình bày, tranh lu?n ?? làm rõ các ch?ng c? bu?c t?i và g? t?i t?i phiên tòa. Thông qua tranh t?ng gi?a các bên, Tòa án có th? hi?u rõ h?n các tình ti?t c?a toàn b? v? án, tái hi?n l?i v? án m?t cách trung th?c, khách quan, trên c? s? ?ó v?n d?ng chính xác c?a quy ??nh c?a pháp lu?t hình s? và t? t?ng hình s? ?? ??a ra m?t phán quy?t ?úng ??n nh?t. Và “b?n án, quy?t ??nh c?a Tòa án ph?i c?n c? vào k?t qu? ki?m tra, ?ánh giá ch?ng c? và k?t qu? tranh t?ng t?i phiên tòa”. Vi?c tranh t?ng ch? là hình th?c n?u k?t qu? tranh t?ng không ???c th? hi?n trong b?n án, quy?t ??nh c?a Tòa án. ?ây là m?t trong nh?ng ?i?m m?i, ti?n b? ???c ghi nh?n trong B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2015, ?ã th? ch? hóa ch? tr??ng c?a ??ng “… l?y k?t qu? tranh t?ng t?i tòa làm c?n c? quan tr?ng ?? phán quy?t b?n án, coi ?ây là khâu ??t phá ?? nâng cao ch?t l??ng ho?t ??ng t? pháp”[3]. Tuy nhiên, ?i?u lu?t có n?i dung r??m rà, không ?i?n hình n?i dung nguyên t?c tranh t?ng, các v?n ?? ???c li?t kê th?c ch?t là nh?ng v?n ?? c?n ph?i ch?ng c? minh trong v? án hình s? ???c quy ??nh t?i ?i?u 85 c?a BLTTHS n?m 2015 mà các c? quan có th?m quy?n ti?n hành t? t?ng trong t?ng giai ?o?n t? t?ng t??ng ?ng có ngh?a v? ph?i ch?ng minh ?? gi?i quy?t v? án m?t cách ??y ?? nh?t. Ngoài ra, nh?ng v?n ?? nh?: M?c b?i th??ng thi?t h?i ??i v?i b? cáo, x? lý v?t ch?ng l?i không ph?i có trong t?t c? các v? án hình s?, trong khi ?ó yêu c?u c?a m?t nguyên t?c trong t? t?ng hình s? ph?i là nh?ng t? t??ng ch? ??o và ??nh h??ng cho ho?t ??ng t? t?ng hình s?, t?n t?i khách quan và chi ph?i toàn b? quá trình t? t?ng[4].

So v?i các quy ??nh t?i ?i?u 14 c?a Công ??c Qu?c t? v? các quy?n dân s? và chính tr? n?m 1966 (ICCPR) và Bình lu?n chung s? 32 c?a ?y ban Nhân quy?n (HRC) thì B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2015 còn ch?a th? hi?n ???c h?t tinh th?n c?a ?i?u ??c ?? ??m b?o nguyên t?c tranh t?ng trong t? t?ng hình s?
T?i câu ??u tiên c?a kho?n 1 ?i?u 14 ICCPR quy ??nh: “M?i ng??i ??u bình ??ng tr??c Tòa án và c? quan t? pháp”. Quy ??nh này b?o ??m nh?ng ?i?u ki?n v? quy?n bình ??ng tr??c phiên tòa và Tòa án, ?ây là m?t y?u t? quan tr?ng ?? b?o v? quy?n con ng??i và là m?t ph??ng th?c th? t?c ?? b?o v? pháp quy?n.

 

Quy?n bình ??ng tr??c Tòa án và c? quan t? pháp có th? ???c hi?u nh? m?t bi?u hi?n c? th? c?a nguyên t?c không phân bi?t ??i x?, “nh?m ??m b?o r?ng các bên tham gia t? t?ng ???c ??i x? không có s? phân bi?t ??i x? nào” – (?o?n 8 Bình lu?n chung s? 32). HRC còn ?? c?p ??n khía c?nh bình ??ng v? ph??ng ti?n: “Quy?n bình ??ng tr??c Tòa án c?ng nh?m ??m b?o s? bình ??ng v? quy?n l?c. ?i?u này có ngh?a là các quy?n t? t?ng s? ???c dành cho t?t c? các bên, tr? khi có s? phân bi?t ???c quy ??nh b?i pháp lu?t và có th? gi?i thích m?t cách h?p lý và khách quan và không d?n ??n s? b?t l?i ho?c b?t công cho bên t? t?ng khác” – (?o?n 13 Bình lu?n chung s? 32). Nh? v?y, yêu c?u c?a quy ??nh này ??m b?o các bên tham gia tranh t?ng ??u ???c bình ??ng tr??c phiên tòa và Tòa án. Yêu c?u này ?òi h?i Tòa án không ch? tôn tr?ng quy?n c?a các bên trong t? t?ng, không th? coi tr?ng quy?n c?a ng??i này h?n quy?n c?a ng??i kia mà ph?i có trách nhi?m t?o ?i?u ki?n cho h? th?c hi?n quy?n ?ó. S? bình ??ng ? ?ây không có ngh?a là s? bình ??ng v? m?t ??a v? pháp lý mà là s? th?a nh?n quy?n c?a các bên, không ch? trong vi?c ??a ra ch?ng c?, tài li?u, ?? v?t, ??a ra yêu c?u và tranh lu?n dân ch? tr??c Tòa án, mà còn bình ??ng kháng cáo, kháng ngh? b?n án, quy?t ??nh c?a Tòa án[5]; quy?n ??i ch?t, yêu c?u ??i ch?t nh?ng nhân ch?ng bu?c t?i mình và m?i ng??i làm ch?ng g? t?i cho mình[6]. Nh?ng quy ??nh này nh?m ??m b?o bình ??ng cho các bên tranh t?ng tr??c Tòa án. N?u không có bình ??ng thì vi?c tranh t?ng ch? là hình th?c và tranh t?ng s? không th? là cách tìm ra công lý[7]. Bình ??ng tr??c Tòa án “chính là c? s? ??m b?o cho vi?c th?c hi?n tranh t?ng – m?t nguyên t?c c? b?n ??m tính công b?ng, dân ch?, khách quan trong ho?t ??ng t? pháp mà bi?u hi?n cao ??, t?p trung là tranh t?ng tr??c Tòa án”[8]. B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2015 ?ã có nh?ng quy ??nh t??ng t? nh? ch?a th? hi?n ??y ??, rõ ràng nh?ng n?i dung này.

T?i ?o?n 2 kho?n 1 ?i?u 14 ICCPR quy ??nh: “M?i ng??i ??u có quy?n ???c xét x? công b?ng và công khai b?i m?t Tòa án có th?m quy?n, ??c l?p, không thiên v? và ???c l?p ra trên c? s? pháp lu?t…”. T?i quy ??nh này ?ã nêu ra ba thu?c tính c?a m?t c? quan t? pháp mà ch? y?u là Tòa án ?ó là: “Có th?m quy?n, ??c l?p, không thiên v? và ???c l?p ra trên c? s? pháp lu?t”. Trong ?o?n 18 c?a Bình lu?n chung s? 32 ?ã gi?i thích: “Tòa án ph?i là m?t c? quan ???c thành l?p theo pháp lu?t, ??c l?p v?i hành pháp và l?p pháp ho?c trong tr??ng h?p c? th? có s? ??c l?p xét x? trong vi?c ra phán quy?t”. Ngoài ra, Bình lu?n chung s? 32 còn kh?ng ??nh vi?c phân quy?n t? pháp là m?t y?u t? thi?t y?u, t?i ?o?n 19: “…

 

Trong tr??ng h?p các ch?c n?ng và n?ng l?c c?a các ngành t? pháp và hành pháp không có s? khác bi?t rõ ràng ho?c trong tr??ng h?p ngành hành pháp có th? ch? ??o t? pháp là không phù h?p v?i khái ni?m ??c l?p c?a Tòa án…”. Nh? v?y, ?? tranh t?ng ???c di?n ra công b?ng, bình ??ng gi?a bên bu?c t?i và bên g? t?i thì nh?t thi?t trong quá trình t? t?ng ph?i có m?t c? quan tr?ng tài th?t s? vô t?, khách quan, không thiên v?, không ??ng v? bên bu?c t?i hay bên g? t?i. Nguyên t?c tranh t?ng ?òi h?i ph?i có s? rành m?ch gi?a các ch?c n?ng trong t? t?ng hình s?. Do v?y, v? m?t t? ch?c ph?i ??m b?o s? ??c l?p c?a Tòa án, m?i y?u t? làm ?nh h??ng ??n tính ??c l?p c?a Tòa án ph?i ???c lo?i b?. V? m?t ch?c n?ng quy?n h?n và th? t?c t? t?ng c?n ph?i có nh?ng phân bi?t th?t rành m?ch trong t? t?ng, không th? ?? l?n l?n gi?a ch?c n?ng bu?c t?i v?i ch?c n?ng xét x?. T?i ?o?n 10 c?a Các h??ng d?n v? vai trò c?a Công t? viên n?m 1990 c?ng yêu c?u: “V?n phòng công t? viên ph?i hoàn toàn tách kh?i ch?c n?ng xét x?”. B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2015 quy ??nh v? nguyên t?c “th?m phán, h?i th?m xét x? ??c l?p và ch? tuân theo pháp lu?t”. Tuy nhiên, v? n?i dung c?a nguyên t?c tranh t?ng ch?a ghi nh?n vi?c phân ??nh rành m?ch gi?a các ch?c n?ng t? t?ng, ??u này không ??m b?o tính khách quan, công b?ng và vi?c tranh t?ng không ??m b?o.

V? ?òi h?i khách quan, không thiên v? c?a Tòa án, trong ?o?n 21 c?a Bình lu?n chung s? 32 HRC ?ã gi?i thích: “… các th?m phán không ???c ?? cho phán quy?t c?a h? b? ?nh h??ng b?i s? thiên v? hay ??nh ki?n cá nhân, và c?ng không ???c d?a trên các quan ni?m có s?n hay hành ??ng vì l?i ích c?a m?t trong các bên tham gia t? t?ng và làm t?n h?i ??n bên khác…”. T?i ?o?n 28 Bình lu?n chung s? 32 ti?p t?c kh?ng ??nh: “T?t c? các xét x? v? án hình s? ho?c dân s? ph?i ???c th?c hi?n theo nguyên t?c tranh t?ng mi?ng và công khai t?i phiên tòa. Phiên tòa công khai ??m b?o s? minh b?ch c?a các th? t?c t? t?ng và do ?ó có ý ngh?a quan tr?ng ?? b?o v? l?i ích c?a các cá nhân và c?a toàn xã h?i”. Nh?ng quy ??nh này ?òi h?i phán quy?t c?a Tòa án d?a trên k?t qu? tranh t?ng gi?a các bên t?i phiên tòa, ?i?u này ?ã ???c B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2015 ghi nh?n.
Tham kh?o kinh nghi?m quy ??nh v? nguyên t?c tranh t?ng c?a các n??c trên th? gi?i theo mô hình t? t?ng xét h?i nh?ng có nh?ng quy ??nh th? hi?n rõ nguyên t?c tranh t?ng, mà ?i?n hình là B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2001 c?a Liên Bang Nga[9] ?ã th? hi?n rõ ràng nh?ng n?i dung mang tính nguyên t?c tranh t?ng, ?áp ?ng yêu c?u theo nh?ng quy ??nh c?a ICCPR nh? ?ã phân tích ? trên, trong ?ó, n?i dung khái quát ?i?n hình c?a nguyên t?c tranh t?ng là: “Ho?t ??ng t? t?ng hình s? ???c ti?n hành d?a trên c? s? tranh t?ng gi?a các bên” c?n ???c ghi nh?n là m?t trong nh?ng n?i dung c?a nguyên t?c tranh t?ng. Vì ho?t ??ng t? t?ng hình s? có tính tranh t?ng là ho?t ??ng t? t?ng ???c ti?n hành gi?a hai ch?c n?ng bu?c t?i và ch?c n?ng bào ch?a cùng t?n t?i, v?n ??ng và ph? ??nh nhau và ??n khi hai ch?c n?ng này xung ??t ??nh ?i?m thì c?n ph?i có vai trò c?a m?t tr?ng tài ?i?u khi?n và ??a ra phán quy?t v? k?t qu? tranh ??u gi?a hai ch?c n?ng ?ó. Ho?t ??ng không có tính tranh t?ng là ho?t ??ng t? t?ng mà ch?c n?ng bu?c t?i không có ??i tr?ng hay có ??a v? l?n át ch?c n?ng khác và trong ?i?u ki?n ?ó thì không th? có m?t tr?ng tài vô t? khách quan mà ch? là ch? th? ghi nh?n l?i k?t qu? gi?i quy?t c?a bên bu?c t?i[10].

3. M?t s? ?? xu?t, ki?n ngh?
T? nh?ng phân tích trên, theo quan ?i?m c?a tác gi?, t?i ?i?u 26 c?a B? lu?t T? t?ng hình s? n?m 2015 c?n th? hi?n ng?n g?n, ghi nh?n nh?ng n?i dung c? b?n, ?i?n hình c?a nguyên t?c tranh t?ng có tính chi ph?i ho?t ??ng t? t?ng hình s? c?a m?t giai ?o?n ho?c c? ti?n trình t? t?ng. Trên c? s? ?ó, c?n th? hi?n khái quát ??y ?? các v?n ??: (i) Ho?t ??ng t? t?ng hình s? ph?i ???c ti?n hành d?a trên c? s? tranh t?ng gi?a các bên; (ii) Bên bu?c t?i và bên g? t?i bình ??ng tr??c Tòa án; (iii) Xác ??nh v? trí, quy?n, ngh?a v? c?a các ch? th? tham gia t? t?ng, tách b?ch rõ ràng theo ch?c n?ng trong t? t?ng; các ch?c n?ng bu?c t?i, bào ch?a, xét x? ??c l?p v?i nhau; (iv) Tòa án không có ngh?a v? ch?ng minh t?i ph?m, không thu?c v? bên bu?c t?i hay bên g? t?i; Tòa án có trách nhi?m t?o ?i?u ki?n ?? các bên th?c hi?n quy?n, ngh?a v? c?a mình; (v) B?n án, quy?t ??nh c?a Tòa án ph?i c?n c? vào k?t qu? tranh t?ng t?i phiên tòa. Cu?i cùng, tên g?i c?a ?i?u lu?t c?n th? th? hi?n tranh t?ng bao hàm c? giai ?o?n kh?i t?, ?i?u tra, truy t? và xét x?.

 

Theo tapchitoaan.vn